تاریخ انتشار : یکشنبه ۱۴۰۱/۱۲/۲۸
خانه طباطبایی
خانه تاریخی طباطبایی ها از جاهای دیدنی کاشان و از آثار ملی ایران است.
کاشان را به هنر، فرهنگ و دین می‌شناسیم. مردمانی دین‌پرور و فرهنگ‌دوست که بناها و هنرهای خویش را برای تمام جهانیان به یادگار گذاشته‌اند. نمایه‌هایی از صلابت و سلامت روح را می توان در تمامی آثار به‌جای‌مانده از مردمان قدیم کاشان یافت. بوی معطر خاک و زیبایی خانه های قدیمی کاشان، طراوت باغ تاریخی فین و بازار تاریخی بزرگ، ارکانی جدانشدنی از معماری متعالی شهر و منطقه فرهنگی کاشان هستند که روزگاری گذرگاه کاروان‌های عبوری جاده ابریشم بوده است. صدها بنای تاریخی و امامزاده و… از جمله جاذبه‌هایی هستند که هرکسی را به سوی کاشان می‌کشاند.
از میان آثار مرتبط با معماری قدیم شهر آنچه تمامی گردشگران را به سوی خویش می‌کشاند، خانه‌های تاریخی آن است، زیرا خانه‌ها جزئی از جریان زندگی روزمره تمام مردمان هستند و رؤیت خانه‌های قدیمی که نمادی از آرامش و مکانی برای زندگی هستند، می‌تواند برای همه جالب و جذاب باشد. در این مطلب همراه کجارو باشید تا با خانه تاریخی طباطبایی‌ها آشنا شوید.
منبع عکس از گوگل مپ (عکاس: امیر تحویلی)
خانه تاریخی طباطبایی ها یکی از جاهای دیدنی کاشان به شمار می‌رود. این خانه در محله سلطان احمد این شهر و در خیابان علوی قرار دارد. خانه طباطبایی ها در نزدیکی سایر جاهای دیدنی کاشان از جمله خانه تاریخی بروجردی و امامزاده سلطان امیر احمد واقع شده است.
منبع عکس از گوگل مپ (عکاس: امیر علی سهیلی)
خانه تاریخی طباطبایی ها به عنوان عروس خانه‌های تاریخی ایران از جمله بناها و خانه‌های تاریخی کاشان محسوب می‌شود. این خانه در دوره قاجار و توسط شخصی به نام «حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی»، از بازرگانان نطنزی ساکن کاشان در محله سلطان امیر احمد احداث شد و به همین علت به خانه طباطبایی موسوم و مشهور است. معمار خانه طباطبایی ها استاد علی مریم کاشانی بود که آن را در طی ۱۰ سال بنا کرد. خانه بروجردی‌ها و تیمچه امین الدوله نیز از کارهای این استاد مسحوب می‌شوند.
گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های خانه طباطبایی توسط شاگردان میرزا ابوالحسن صنیع الملک غفاری کاشانی و زیر نظر وی انجام شده است. از آنجایی که صاحب این خانه در کار تجارت فرش بود، نقوش گچ‌بری‌ها در نهایت شکوه و زیبایی از نقش‌های فرش ایرانی و گل و مرغ اسلیمی الهام گرفته شده‌اند.
خانه تاریخی طباطبایی‌ها به‌وسیله هیئت‌امنای مرمت و احیای ابنیه تاریخی كاشان خریداری شد و در سال های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ با همكاری شهرداری و میراث فرهنگی كاشان و با پشتیبانی مسئولان وقت وزارت و معادن و فلزات، طبق نقشه اصلی و نخستین مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این خانه در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسید. مجموعه تاریخی خانه طباطبایی‌ها هم‌اكنون زیر نظر سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری كاشان اداره می‌شود و همه‌روزه به‌ویژه در روزهای تعطیل، پذیرای خیل مشتاقان و شیفتگان معماری اصیل و سنتی ایران زمین است.
منبع عکس از گوگل مپ (عکاس: مصطفی معراجی)
خانه طباطبایی ها مانند دیگر بناهای تاریخی آن زمان از اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه و تزیینات مجلل و باشکوهی برخوردار است. همین که به درون هشتی این خانه باشکوه پا می‌گذارید، نسیمی خنک و مطبوع، صورت‌تان را نوازش خواهد کرد و شما را به درون خانه خواهد کشاند. از راه پله پیش رویتان ۲۰ پله‌ای که پایین بروید، به حیاط زیبا و وسیع خانه می‌رسید. حیاطی که زیبایی خیره کننده‌اش لحظه‌ای شما را بر جای خود میخ‌کوب می‌کند. حوض زیبا و بزرگی از یک سو تا سوی دیگر حیاط کشیده شده و ماهیان قرمز درون آب زلال آن یکدیگر را دنبال می‌کنند. در دو سوی حوض بزرگ، ۶ باغچه هشت ضلعی پر از گل‌های زیبا، طراوت حیاط را صدچندان می‌کند.
در ساخت خانه‌های قدیم كاشان در عین حال كه به اقلیم و وضع آب‌وهوایی به‌صورت اصولی و علمی توجه شده است، به‌لحاظ پایبندی به اعتقادات دینی و اسلامی از نوعی حجاب و طرح محفوظ نیز برخوردار هستند. به این معنی كه فضای داخلی خانه از خارج خانه قابل رؤیت نیست و حتی از پشت بام خانه‌های مجاور نیز داخل خانه و از هر بخش، درون بخش دیگر دیده نمی‌شود. در واقع علاوه بر اینكه همه فضای داخلی خانه نسبت به خارج از حجاب كامل برخورداراند، هریک از بخش‌های درون خانه نیز نسبت به یكدیگر از حجاب و پوشیدگی خاصی بهره می‌برند.
معماری خانه طباطبایی‌ها معماری گودال باغچه و متقارن محسوب می‌شود. معماری گودال باغچه یعنی باغچه خانه در گودی قرار گرفته است. بدین ترتیب بنا هم از نظر استحکام و مقابله با زلزله مقاوم می‌شود و هم آن که آب‌رسانی به بنا را تسهیل می‌کند؛ در ضمن از رطوبت بنا هم برای رشد گیاهان استفاده می‌شود. وقتی بنا در دل خاک باشد (یعنی به‌صورت گودال باغچه ساخته شود) خانه در عایق حرارتی هم قرار دارد. نه خانه زود گرم و نه زود سرد می‌شود.
منبع عکس از گوگل مپ (عکاس: حسام میرحقامی)
از دیگر مزایای مهم ساخت خانه در گودی علاوه بر خنک كردن و تعدیل دما، می‌توان به دسترسی آسان‌تر به قنات و آب آن و همچنین مقاومت بنا در برابر زلزله اشاره كرد. خانه تاریخی طباطبایی‌ها با این كه حدود ۱۷۵ سال پیش ساخته شده، ولی از سامانه تهویه مطبوع غیرماشینی، طبیعی و بسیار كارآمد بهره جسته است. بدین معنی كه در درون ساختمان، وزش هوای خنک و دل‌انگیز، رفاه و آسایش ساكنان را تأمین كرده و كاربرد بهتری نسبت به سامانه‌های تهویه مطبوع امروزی داشته است.
این سامانه تهویه مطبوع همان بادگیرها است. عملكرد بادگیرها به صورتی است كه هوای تمیز پشت بام را به چاه خنک كن صیقل داده شده با «ساروج» كه حدود هشت تا ۱۰ متر عمق دارد، برساند تا پس از خنک كردن هوا، آن را به زیرزمین مسكونی هدایت كند. هوا در چاه تاریک و بدون تشعشع تونل خنک كن، سنگین‌تر می‌شود و به آرامی فرو می‌ریزد. سپس جریان خنک هوا از دهانه كانال كه شباهتی به شومینه دارد، به فضای زیرزمین وارد و موجب طراوت، تازگی و خنكی آن می‌شود.
از دیگر شاهكارهای معماری خانه طباطبایی ها این است كه چون در شب‌های تابستان یا در زمستان دمای هوای بیرون سردتر از هوای داخل چاه خنک كن می‌شود، جریان هوا قطع شده و این سامانه از كار باز می‌ایستد. در فصل تابستان نیز تا زمانی كه دمای هوای معلق در تونل خنک كن به درجه پایین‌تر از هوای زیرزمین نرسد، جریان ریزش هوای خنک به داخل زیرزمین صورت نمی‌گیرد. از قدرت این سیستم همین بس كه در طول این ۱۷۵ سال، چه آن زمان كه محل سكونت بوده چه آنگاه كه متروكه و مخروبه شده و چه اكنون كه مورد بازدید علاقه‌مندان است، فعال بوده و همچنان مانند روز اول به كار خود ادامه می‌دهد.
منبع عکس از گوگل مپ (عکاس:علی حافظی)
خانه طباطبایی های کاشان ۴,۷۰۰ متر مربع مساحت دارد و از سه بخش اندرونی، بیرونی و بخش مخصوص خدمه تشکیل شده است. این خانه ۴۰ اتاق، چهار حیاط، چهار سرداب (زیرزمین)، سه بادگیر و دو رشته قنات دارد. حیاط مرکزی خانه به بخش بیرونی، دو حیاط دیگر به اندرونی و یک حیاط به خدمه تعلق داشته‌اند. این خانه پنج درب ورودی دارد که ورودی اصلی به دو ورودی اندرونی و بیرونی در قسمت هشتی تقسیم می‌شود. علت پیچ‌وخم‌ها بودن راهروهای ورودی جهت شکستن اختلاف ارتفاع و نداشتن دید مستقیم است.
قسمت اندرونی خانه طباطبایی ها محل زندگی خانواده طباطبایی بود. اتاق پنج‌دری ساده در مرکز، دو حیاط در دو طرف آن و سرداب‌هایی که بادگیرها هوا را در آن‌ها جریان می‌دهند، بخش‌های مختلف اندرونی هستند. حیاط ضلع شمال غربی بزرگتر و تعداد اتاق‌های آن بیشتر و دارای سرسرای پذیرایی مجزایی است.
در زیر قسمت اندرونی سرداب بزرگی قرار دارد که به دلیل وجود بادگیر، سقف ضربی، نوع مصالح به کار رفته در بدنه، دو جداره بودن بدنه منحصربه‌فرد محسوب می‌شود. در مرکز این سرداب در گذشته حوضی وجود داشته است. این سرداب با سطح کوچه حدود هشت تا ۱۰ متر اختلاف ارتفاع دارد. همین امر باعث تفاوت دما بین زیرزمین و بیرون می‌شود و در فصل تابستان دمایی در حدود ۱۵ تا ۲۰ درجه دارد.
تالاری بزرگ (اتاق شاه‌نشین) در مرکز با نورگیرها، پنجره‌های مشبک رنگی و پنجره‌های کناری دو جداره که عمودی باز و بسته می‌شوند، بخش اندرونی خانه طباطبایی ها را تشکیل می‌دهند. شاه‌نشین این مجموعه مزین به نقاشی، آیینه‌کاری و گچ‌بری‌های زیبا و پنجره‌های مشبک گچی است که همچون پارچه توری ظریفی به آن جلوه چشم‌نوازی بخشیده‌اند. در جلوی اتاق شاه‌نشین، ایوانی با آیینه‌کاری و گچ‌بری‌های جالب قرار دارد. در دو طرف تالار بزرگ، دو حیاط خلوت و نورگیر به‌صورت قرینه بنا شده‌اند که دارای تابلو‌های بدیع نقاشی هستند و از آثار هنری نفیس به شمار می‌روند.
در ساخت خانه طباطبایی‌ها هنرمندانی چون نقاش باشی دربار ناصرالدین شاه قاجار یعنی «میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی» ملقب به «صنیع الملک» حضور داشته‌اند. گفته می‌شود وی از دوستان مالک خانه بوده و در اجرای گچ‌بری‌ها و ترسیم نقاشی‌های نظارت داشته است.
حیاط خدمه خانه طباطبایی‌ها شامل اتاق‌های خدمه، زیرزمین خدمه، آشپزخانه و اصطبل زمستانی و تابستانی است که تعدادی از اتاق‌های خدمه از بین رفته‌اند. آب مورد نیاز این خانه از دو رشته قنات دولت‌آبادی و نصرآبادی تأمین می‌شد.
ممنبع عکس از گوگل مپ (عکاس: سامان بیات)
نویسنده: سینا غرباویبازنویسی: اکرم زمانی نوری